Het laatste jaar is duidelijk geworden dat de kerntaken van de overheid aan verandering onderhevig zijn of in ieder geval breder uitgelegd moeten worden.
De covidpandemie heeft in extremis laten zien dat de overheid ingrijpende maatregelen heeft moeten nemen waarbij inwoners in hun persoonlijke leefomgeving worden geraakt. Dat leidt tot felle discussies over inbreuk op de privacy en het zelfbeschikkingsrecht van mensen. De vraag is echter, als de overheid niet opkomt voor het algemeen belang en soms maatregelen neemt die letterlijk ingrijpen in de leefomgeving achter de voordeur, wie doet dat dan wel?
Toen ik een jaar of 8 geleden startte met de transitie van het afvalbeleid van de gemeente Son en Breugel, kreeg ik kritiek vanuit mijn communicatiemedewerker. “Met jouw aanpak kom je achter de voordeur van de mensen en dat mag niet vanuit de gemeentelijke rol die we hebben”.
Ik was verbaasd, want hoe kan ik me alleen bezighouden met mijn wettelijke verantwoordelijkheden, het ophalen en verwerken van afval dat vrijkomt bij huishoudens als de gehele keten (van producten, consumenten en verwerkers) in beweging moet komen? Simpel, voorkomen van afval is beter dan het duurzaam verwerken van afval en daarvoor moet ik inwoners laten nadenken over hun inkoopgedrag en hoe ze het afval in huis zo kunnen scheiden dat verwerkers er daadwerkelijk iets nieuws van weten te maken.
Ik ga in mijn aanpak niet primair uit van het verwerken van afvalstromen, maar ook vanuit het opvoeden van mensen door eetmaatjes uit te delen tegen voedselverspilling en folders uit te delen over hoe mensen om kunnen gaan met houdbaarheidsdatums (THT en TGT). Dat doe ik met kinderen op school, met mensen op straat, lokale bedrijven en verenigingen. Maar ook met producenten en verwerkers van ‘afval’ of liever gezegd, grondstoffen.
Daarmee raak ik inderdaad mensen in hun persoonlijke leefomgeving en vraag ik ze om hun gedrag achter de voordeur aan te passen. Natuurlijk leg ik als overheid uit waarom we dit graag willen en wijzen de inwoners op eigen verantwoordelijkheid daarin en staan open om samen met inwoners te kijken naar oplossingen die passen bij hun persoonlijke leefomgeving.
Een mooie vraag kwam van inwoner die me meenam in zijn thuissituatie. Hij dialyseerde thuis, waarbij een hoop afval vrijkomt dat ze het liefst wekelijks aanbieden. Heel begrijpelijk en dan is een restcontainer die 1 maal per 4 weken geleegd wordt inderdaad niet makkelijk. Voor die mensen (en mensen met een stoma of incontinentieproblemen) heb ik een generieke oplossing gemaakt en ze kunnen inmiddels hun afval in een ondergrondse container kwijt. Ze vonden het geen probleem om daar iets verder voor te lopen, want ze begrepen ons verhaal van afvalscheiding en waren blij dat wij met hun situatie meedachten. Zonder hun verhaal ‘achter de voordeur’ had ik nooit de juiste oplossing kunnen bedenken.
De coronapandemie wordt niet opgelost door ons te richten op het alleen bestrijden van het virus of het inenten van zoveel mogelijk mensen. Het kan worden opgelost door samen te kijken naar de verschillende rollen die we hebben en de maatregelen te nemen die niet alleen in belang zijn van het individu, maar ook in het belang van de maatschappij. En gezien de onbekendheid van dit soort pandemieën en de ernst van de situatie horen daar ook impopulaire maatregelen bij en worden er ook verkeerde beslissingen gemaakt. Dat hoort er helaas ook bij.
Er komen meer grote uitdagingen op ons af, waar geen simpele oplossingen voor zijn. De verandering van het klimaat, de afnemende biodiversiteit, de stikstofcrisis, de agrarische gebouwen die vrijkomen door stoppende veehouderijen, de woningcrisis, maar ook nieuwe pandemieën. Al deze uitdagingen vragen om maatregelen die we op één of andere manier in onze eigen leefomgeving gaan merken, zowel voor als achter de voordeur. De kunst is om daar samen het gesprek over te voeren, als overheid, als ondernemer, als onderwijsinstelling en als individu en te accepteren dat er in een transitie soms verkeerde beslissingen worden genomen.
Privacy en zelfbeschikkingsrecht zijn heel belangrijk, maar ook een overheid die maatregelen durft te nemen en samen met de samenleving een dialoog daarover durft te voeren. Laten we elkaar daarvoor de ruimte geven en ook als het moeilijk is een kop koffie gaan drinken.
Als voetnoot: het mooie is dat mijn oud-collega bij haar vertrek uit de gemeente aangaf dat ze me inmiddels begreep en ik dat met mijn verhaal ook bij haar achter de voordeur mag komen.